Een paar jaar geleden las ik een prachtig boek,
geschreven door de Fransman Philippe Claudel
met de titel ‘Grijzen zielen’.
Hij schrijft over een politieman die leeft
in de tijd van de Eerste Wereldoorlog.
In het dorp is een meisje vermoord.
En zijn twee gedeserteerde soldaten gevangen genomen
en zij worden verdacht van de moord.
Maar de politieman heeft een sterk vermoeden
dat iemand uit het dorp de moord op zijn geweten heeft.
En op eigen houtje begint hij aan een onderzoek.
En  zo word je meegenomen in zijn zoektocht.

Uiteindelijk wordt het niet duidelijk hoe het nu precies zit.
Maar toch gebeurt er iets aan het eind van het boek,
wat alles in een ander daglicht zet.
De hoofdpersoon, de politieman,
blijkt jaren daarvoor zijn eigen kind vermoord te hebben.
En dat wordt dan op de laatste bladzijden verteld.
Als lezer klapte ik het boek dicht en dacht:
‘wat moet ik hier nu mee,
wat bizar,
dat had ik nooit verwacht’.
Het zet heel het boek in een ander daglicht.
Die aardige,
hardwerkende,
eerlijke politieman,
blijkt een moordenaar te zijn.
Hoe bestaat het.
En er komen dan weer heel veel vragen bij je omhoog.
Iemand die bezig is een moord op te lossen,
blijkt zelf een moordenaar te zijn.

Natuurlijk doet een schrijver niet zomaar wat.
Hij plaatst zijn informatie heel bewust op een bepaalde plaats
in het boek.
Philippe Claudel plaatst heel bewust de belangrijkste informatie
over zijn hoofdpersoon op de laatste bladzijden.
Waarom?
Nu is daar geen sluitend antwoord op te vinden.
Ik weet wel dat ik nu heel open en onbevangen
naar de hoofdpersoon heb kunnen kijken.
Ik heb niet naar hem gekeken als een moordenaar,
maar als een gewoon mens.
En ik denk dat dat precies de bedoeling is geweest van de schrijver.
En achteraf kom je tot de ontdekking
dat die aardige, hardwerkende man,
ook een moordenaar is.
Als ik dat vooraf had geweten,
had ik heel anders het boek gelezen waarschijnlijk.
-- Had ik als lezer het kunnen opbrengen
om deze politieman echt te zien als mens,
als ik vooraf had geweten dat hij een moordenaar was?
Had ik hem als mens kunnen zien?

-- Hoe kijk ik naar anderen?
Krijgen anderen een eerlijke kans bij mij?
Kan ik werkelijk kijken naar mensen,
zoals God naar ze kijkt?

-- Zonder aanwijzingen en leiding zijn we reddeloos verloren,
daar gaat het over in Prediker.

Prediker wil ons helpen om anders naar ons leven te kijken.
En daarom komt ook in het boek Prediker
pas op de allerlaatste bladzijde  een leesaanwijzing voor.
Daarin voegt een leerling van Prediker een leesaanwijzing toe.
En ja,
een leesaanwijzing moet je niet achterin het boek zetten,
want dan heb je het boek al uit.
Dat is niet echt logisch.
Mosterd na de maaltijd….
In de leesaanwijzing staat waarom het boek Prediker is geschreven:
Prediker heeft spreuken proberen op te stellen
die de waarheid getrouw onder woorden proberen te brengen,
en dan komen er belangrijke woorden in vs. 11:
‘De woorden van de wijzen zijn zo scherp en puntig
als een ossenprik,
al hun spreuken zijn ons door één herder ingeprent’.

Een ossenprik was een puntige stok
die door landbouwers werd gebruikt
om hun ossen een por te geven,
zodat ze goed hun best deden.
En zodat ze op de juiste koers bleven.
Zeker als ze aan het ploegen waren was dat heel belangrijk.

In het boek Prediker staat de leesaanwijzing
heel vreemd pas achterin het boek.
Daardoor heb je als lezer de kans gekregen,
om dat boek maar gewoon te lezen,
en te kijken wat het met je doet.
Onbevangen.
Je kreeg er vooraf geen opdracht bij.
En als je het boek uit hebt,
dan hebben wij in vs. 11 nu gelezen wat de bedoeling is.

De spreuken zijn bedoeld om je te prikken,
en besparen je de pijn niet.
Dat is de bedoeling geweest van alles wat hij opgeschreven heeft.

Na de zomerperiode zijn we gaan lezen uit het boek Prediker.
Volgende week sluiten we het definitief af.
Wat heeft het opgeleverd?
Heeft het boek Prediker uitgewerkt
waar het voor bedoeld is?
Heeft het u en jou geprikt,
heeft het je ook pijn gedaan?

Door de leesaanwijzing pas achterin het boek te plaatsen,
kun je jezelf testen.
Kun je nagaan:
heb ik de wijze woorden van Prediker op een goede manier
tot mij laten komen?

Prediker prikt door alle zekerheden heen……………
Wij zoeken als mensen allemaal naar zekerheden,
naar een bedoeling,
naar een goed leven,
naar een goede plek om te leven.
En Prediker is zo eigenwijs om alles onderuit te halen,
om je in de kou te zetten,
om je alle grond onder de voeten weg te halen.

Het leven is leeg en het is zinloos:
‘Lucht en leegte, zegt Prediker,
lucht en leegte, alles is leegte.
Welk voordeel heeft de mens van alles wat hij heeft verworven,
al zijn moeizaam gezwoeg onder de zon?’
Dat zijn de woorden waarmee hij zijn boek begint,
en zo gaan zijn vragen maar door.
Het is een boek van vragen,
en op die vragen komt eigenlijk niet echt een bevredigend antwoord.

Prediker heeft het overal gezocht,
in het plezier beleven,
in feesten,
in het opzetten van grote projecten,
en grote plannen.
Als die gerealiseerd zouden zijn,
dan dacht hij grond onder zijn voeten te krijgen.
Dan zou de leegte in zijn leven wel gevuld worden.
Maar ook dat….
Nee, ook dat leverde hem geen vervulling op.
En zo gaat zijn zoektocht alsmaar verder.

Misschien is het ook te oppervlakkig,
misschien is het te plat,
projecten en plezier.
Hij gaat op zoek naar wijsheid,
naar inzicht,
maar uiteindelijk levert dat ook geen vervulling op.
‘Een wijze weet wel wat hij doet,
terwijl een dwaas in het duister tast.
Maar beiden treft hetzelfde lot’ (2,14).

Wat heeft het allemaal voor zin?
Je gaat toch dood.
En wat heeft het dan voor voordeel dat je wat geld hebt gehad,
dat je wijs bent geweest.
Het is ‘najagen van wind’.
Je jaagt,
je zoekt,
je probeert iets te bereiken,
je probeert iets voor elkaar te krijgen,
maar altijd weer
is er die leegte,
die niet opgevuld kan worden.

Zelfs niet door menselijke relaties.
Hoewel hij er aan de ene kant heel positief over is,
4: 9  Je kunt beter met zijn tweeën dan alleen zijn, want-dat is zeker-samen zwoegen loont.
10  Wanneer twee vrienden samen zijn en een van beiden valt, helpt de ander hem weer overeind, maar wie alleen is en ten val komt is beklagenswaardig, want hij heeft niemand die hem op de been helpt.
11  Wanneer je bij elkaar slaapt, geef je warmte aan elkaar, maar hoe krijgt iemand die alleen slaapt het ooit warm?

Maar tegelijk is hij ook wel teleurgesteld in relaties,
in andere mensen.
‘Ik heb met hart en ziel gezocht,
maar nog altijd niet gevonden.
Onder duizend mensen vond ik er maar één
die ook werkelijk een mens was,
maar het was geen vrouw’. (7,28).

Prediker leefde duidelijk nog niet in de tijd
die gekleurd is door het feminisme.
Als hij nu had geleefd en als vrouw had geschreven,
had hij kunnen schrijven:
‘Onder 1000 mensen vond ik er maar één
die ook werkelijk mens was,
maar het was geen man’…………………

Prediker lijkt een zwartgallige pessimist te zijn,
die zegt:
‘is allemaal niks,
’t wordt ook allemaal niks.
Prediker lijkt iemand te zijn die alles kapot maakt,
die niet kan genieten,
die al het mooie over het hoofd ziet.

En dat is niet waar,
want hij roept in zijn boek meerdere malen op
om juist te genieten.
Om juist tijd te nemen om te genieten van het goede van het leven.
5,17Het is daarom, zo heb ik ingezien, goed en weldadig voor een mens wanneer hij zich aan eten en drinken te goed doet, en geniet van alles wat hij heeft verworven. Daar zwoegt hij voor onder de zon gedurende het luttel aantal levensdagen dat hij van God gekregen heeft; dat is wat hem is toebedeeld.

Hij is juist zo scherp,
zo puntig,
om ruimte te maken voor het echte leven.
Draaf niet door,
jaag niet,
probeer niet voortdurend de diepste leegte in jezelf te vullen,
want dat zal je nooit lukken.
Dat zal je zelfs niet lukken met het dienen van God.

Prediker is scherp,
is puntig,
Prediker is een herder,
zegt zijn leerling.
Een herder zoekt het beste voor zijn schapen.

Ook Prediker wordt een herder genoemd.
Hij is heel eerlijk over zichzelf.
Hij heeft zich laten zien als een gelukszoeker.
Het paradijs is er niet meer.
En hij is intens op zoek naar het paradijs….
En hij is heel eerlijk,
dat hij het paradijs niet heeft kunnen vinden.
En hij is ook heel eerlijk naar godsdienstige mensen
in zijn tijd.
Ook godsdienst geeft je het paradijs niet terug.
15  Dit heb ik in mijn leeg bestaan gezien: een rechtvaardig mens gaat aan zijn rechtvaardigheid ten onder, een onrechtvaardig mens leeft lang ondanks zijn slechte daden.
16  Wees daarom niet al te rechtvaardig en meet jezelf geen overdreven wijsheid aan. Waarom zou je jezelf te gronde richten?

Prediker zet het op scherp:
ook godsdienst kan een afgod zijn…
Als je je geloof gebruikt,
als je God gebruikt
om je eigen geluk te verbeteren,
om je eigen welzijn te verbeteren.
Als dat het doel van geloven is,
dan zegt Prediker,
ook dan richt je jezelf te gronde.

Waarom is Prediker een goede herder?
Hij wil je zoals een goede herder
beschermen tegen de vijanden,
die je leven kapot willen maken.

Hij helpt je om God meer ruimte te geven in je leven.
Er zijn zoveel afgoden in ons leven,
die ons van de goede weg afleiden.
Zelfs godsdienst,
zelfs het zingen van onze liederen,
zelfs het zoeken in de bijbel,
zelfs het je inzetten voor de kerk,
kan een afgod zijn,
kan je bij God vandaan halen,
kan je verder van huis brengen……

Prediker wil prikken,
wil doorprikken….
Je luchtballon dat het paradijs te realiseren valt,
door je eigen goede gedrag,
door je wijsheid,
door je relaties,
door godsdienst.
Het paradijs is er hier nog niet….
En het gaat ook niet om het paradijs,
het gaat om het doen van de geboden….
Daar gaat het om.
Om de goede herder te volgen…..

En de pijn die dat oplevert,
de vragen die dat oplevert,
niet aan de kant te schuiven….
Als je Jezus als goede herder volgt,
omdat je denkt dat je als schaapje
in die schaapskooi geen pijn meer hebt,
dan prikt Prediker dat ook vandaag door.

Als je Jezus kent,
als Hij ook voor u en voor jou de deur is,
waardoor je het echte leven mocht ontdekken,
betekent dat dan
dat je geen pijn meer kent?
Over de pijn van de wereld,
over de pijn van wat anderen je aandoen,
over de pijn van je eigen beperkte geloof?

Prediker geeft een leesaanwijzing achteraf,
als een test.
Als je geen pijn hebt gevoeld bij het lezen van Prediker,
dan heb je misschien een dikke huid,
misschien wel een te dikke huid….
Er komt geen einde aan het aantal boeken
dat geschreven wordt,
en veel lezen mat het lichaam af.
Je kunt Prediker lezen als een interessant
filosofisch boek.
Waar je interessant over kunt praten,
met elkaar in een groep,
boeiend, interessant,
en alle wijsheden gaan over tafel,
en er verandert niets….
Nee, zegt de leerling,
Prediker is geschreven om je te prikken,
te prikkelen,
om je op de goede weg te houden.
Het gaat niet om het paradijs,
maar het gaat om het meewerken
aan een wereld die meer gaat lijken op het paradijs:
3 ¶  Alles wat je hebt gehoord komt hierop neer: heb ontzag voor God en leef zijn geboden na. Dat geldt voor ieder mens,
14  want God oordeelt over elke daad, ook over de verborgen daden, zowel over de goede als de slechte.

Toen ik het boek ‘grijze zielen’ van Philippe Claudel
dichtsloeg na de laatste zinnen gelezen te hebben,
was het voor mij ook heel onbevredigend.
Veel vragen waren niet opgelost.
De hoofdpersoon bleek een ander mens te zijn
dan ik tijdens het lezen van heel het boek had gedacht.
Eigenlijk voelde ik me een beetje voor de gek gehouden…
De wereld werd opeens op zijn kop gezet,
de politieman was niet zoals ik dacht dat hij was.
Ik voelde eigenlijk ook wel een beetje voor de gek gehouden.
Op het verkeerde been gezet.

Maar ik ging nu wel nadenken over hoe ik naar mensen kijk,
hoe ik mensen soms al veroordeel,
voordat ik ze goed en wel heb leren kennen….
Dat ik God soms buitenboord zet,
voordat ik goed en wel naar Hem heb geluisterd…..

En dat is precies wat Prediker wil bereiken,
ook bij hele godsdienstige mensen in zijn tijd,
en ook bij ons.
Prediker stelt de vraag:
. Hoe kijkt u en jij naar jezelf en naar anderen.
Waar word je manier van kijken door bepaald?

En hij stelt ook de vraag:
. waar draait je leven om?
wat streef je na?
Waar ga je voor in het leven?

Durf je elke dat een nieuw begin te maken?
Durf je toe te geven dat jouw manier van geloven,
jouw manier van kijken naar jezelf en anderen
niet goed is,
dat je een verkeerd beeld hebt?
Ben je bereid je manier van leven te laten corrigeren.
En wat een geweldige herder hebben wij,
die ons die pijn niet wil besparen,
die ons durft te prikken.
En juist daarom een goede herder is.

De ballon van Jezus leven werd doorgeprikt,
en bleek ook niet bestand tegen al het geweld.
Hij stierf aan een kruis.
En toch was dat niet het laatste,
Hij stond op uit de dood.
Hij gaf nieuw leven.
Door pijn,
frustratie en verdriet,
het niet begrijpen van wat er gebeurde.
Zelfs door Jezus zelf.
En wat te denken van zijn discipelen,
door die weg vol met vraagtekens,
kwam er wel opening naar een weg
vol met uitroeptekens.

‘Als een woord zijt Gij gegeven
als een nacht van hoop en vrees
als een pijn die ons geneest
als een nieuw begin van leven’

Amen.